Badamcıq daşları (tonsillolit) badamcıqların daxilində və ya süssatlarında yaranan kiçik, bərk mineral yığıntılarıdır. Bu daşlar adətən çirk, bakteriyalar, ölü dəri hüceyrələri və yemək qırıntılarının yığılması nəticəsində formalaşır. Badamcıqların süssatları (kriptalar) bakteriyalar, mukus, yemək qırıntıları və ölü hüceyrələrin yığılması üçün müsbət mühit yarada bilər. Zamanla bu maddələr bərkimiş kütlələr halına gəlir və badamcıq daşları şəklini alır. Kiçik olduqları zaman simptomlar yaratmaya bilsə də, böyük badamcıq daşları pis ağız qoxusu, boğazda narahatlıq və ya udqunma çətinliyi kimi problemlər yarada bilər.
Badamcıq Daşlarının Səbəbləri
Pis Ağız Gigiyenası
Ağız boşluğunun lazımi qaydada təmizlənməməsi badamcıqlarda bakteriyaların, qida qalıqlarının və ölü hüceyrələrin yığılmasına səbəb olur. Bu da zamanla daşların əmələ gəlməsinə yol açır. Ağız gigiyenası düzgün yerinə yetirilmədikdə, ağızda toplanan bakteriyalar iltihaba və digər ağız problemlərinə səbəb olur ki, bu da badamcıq daşlarının yaranma ehtimalını artırır.
Müdaxilə tədbirləri:
- Dişlərin gündəlik fırçalanması
- Diş ipindən istifadə
- Dilin təmizlənməsi
Xroniki Badamcıq Iltihabı (Tonzillit)
Badamcıqlarda müntəzəm olaraq iltihab (tonzillit) baş verdikdə, bu vəziyyət badamcıqda toplanan maddələrin təbii şəkildə təmizlənməsini çətinləşdirir. Xroniki iltihab zamanla badamcıqların daha çox böyüməsinə və boşluqların dərinləşməsinə səbəb ola bilər. Bu, bakteriyaların və qida qalıqlarının bu boşluqlarda daha çox yığılmasına və nəticədə badamcıq daşlarının yaranmasına şərait yaradır.
Müdaxilə tədbirləri:
- Xroniki iltihabın müalicəsi
- Həkim nəzarətində müalicə üsulları tətbiq etmək
Dərin Badamcıq Boşluqları (Kriptalar)
Badamcıqların strukturunda fərqliliklər vardır və bəzi insanlarda badamcıqların üzərindəki boşluqlar (kriptalar) daha dərin olur. Bu dərin boşluqlar qida qalıqları, ölü hüceyrələr, mikroblar və digər maddələrin yığılması üçün əlverişli mühit yaradır. Bu maddələr zamanla sərtləşir və daşlara çevrilir. Kriptalar ne qədər dərin olsa, badamcıq daşlarının əmələ gəlməsi riski bir o qədər yüksəkdir.
Müdaxilə tədbirləri:
- Ağız və badamcıq sağlamlığının müntəzəm izlənməsi
- Dərin boşluqların təmizlənməsi üçün həkim məsləhəti
Tüpürcək Çatışmazlığı
Tüpürcək, ağız boşluğunun təmizlənməsinə və bakteriyaların azaldılmasına kömək edir. Lakin tüpürcəyin istehsalında azalma və ya ağız quruluğu problemi, bakteriyaların təmizlənməsini çətinləşdirir və daşların yaranmasına səbəb olur. Ağız quruluğu səbəbindən tüpürcəyin normal funksiyası pozulur və ağızda birikən qida qalıqları və mikroblar da daşlara çevrilir. Ağız quruluğu, xüsusilə, bəzi dərmanların yan təsiri olaraq və ya yetərli maye qəbul etməmə səbəbindən yarana bilər.
Müdaxilə tədbirləri:
- Kifayət qədər su içmək
- Ağız quruluğunun səbəbini müəyyən edərək müvafiq müalicə almaq
- Ağız quruluğu üçün xüsusi məhsullardan istifadə (ağız nəmləndiriciləri və s.)
Badamcıq daşlarının əlamətləri müxtəlif formada təzahür edə bilər. Bu əlamətlər, daşların mövcudluğuna və yerləşdiyi yerə bağlı olaraq fərqlənir. Aşağıda ən yaygın əlamətlər sıralanmışdır:
Boğazda Narahatlıq və ya Yad Cisim Hissi
Badamcıq daşları boğazda narahatlıq hissi yarada bilər. Bu, adətən, boğazda bir şeyin sıxılması və ya sıxılması kimi hiss olunur. Bəzi insanlar, daşın boğazda yerləşməsi səbəbindən bir “yad cisim” varmış kimi hiss edirlər, bu da udqunma və ya nəfəs alma zamanı əlavə narahatlıq yarada bilər. Daşın mövcudluğu, boğazda sıxılma hissi yaradır və bu, gündəlik həyat fəaliyyətini çətinləşdirə bilər.
Pis Ağız Qoxusu (Halitoz)
Badamcıq daşları, bakteriyaların yığılması nəticəsində pis ağız qoxusunun yaranmasına səbəb olur. Ağızda toplanan qida qalıqları və ölü hüceyrələr bakteriyalar tərəfindən parçalanır, bu da ağır və xoş olmayan bir qoxu yaradır. Bu pis qoxu, xüsusilə səhər oyandıqda daha aydın hiss olunur və gündəlik həyatın normalını pozan bir problemə çevrilə bilər. Bəzən bu qoxu hətta diş fırçalamaqla da tamamilə aradan qaldırıla bilməz.
Udqunma Çətinliyi
Badamcıq daşları boğazda yerləşdikdə, xüsusilə də böyük və ya dərin boşluqlarda olanlar, udqunma zamanı çətinliklər yarada bilər. Bu daşlar boğazın normal strukturunu pozaraq udqunma prosesini çətinləşdirir və bu da narahatlıq və ağrı ilə müşayiət oluna bilər. Udqunma çətinliyi, xüsusilə quru və ya bərk qidalarla daha çox hiss edilir, çünki bu qidaların keçməsi daha çətin olur və daşın varlığı ağrıya səbəb ola bilər.
Boğazda Iltihab və ya Qızartı
Badamcıq daşlarının meydana gəlməsi zamanı, badamcıqlarda iltihablanma və ya qızartı da baş verə bilər. Bu, badamcıqlarda bakteriyaların çoxalması və iltihablı reaksiyalar nəticəsində yaranır. İltihablanma zamanı, boğazda ağrı və şişlik də müşahidə oluna bilər. Bu vəziyyət, xüsusilə badamcıq daşlarının daha uzun müddət qaldığı hallarda daha aydın olur. İltihab nəticəsində boğazın hərəkətləri məhdudlaşır və bu, digər simptomlarla birlikdə müşayiət olunur.
Kiçik, Ağımtıl və ya Sarımtıl Dənələrin Badamcıqlarda Görünməsi
Badamcıq daşları bəzən gözlə görünə bilən kiçik, ağ və ya sarımtıl dənələr kimi təzahür edir. Bu daşlar adətən badamcıq boşluqlarında yerləşir və onları işıq altında və ya ağzı geniş açarkən asanlıqla görə bilərsiniz. Bu dənələr sərt və ya yumşaq ola bilər və bəzən ağızda pis dad və ya narahatlıq hissi ilə müşayiət olunur. Daşlar kiçik olsa da, bu vizual əlamət bəzən insanlar tərəfindən diqqətlə izlənildikdə asanlıqla aşkar edilir.
Qulaq Ağrısı (Nadir Hallarda)
Badamcıq daşlarının səbəb olduğu bəzi hallarda, ağrı boğazdan digər hissələrə, xüsusən qulağa yayıla bilər. Bu vəziyyət çox nadir olsa da, badamcıq daşlarının iltihaba səbəb olması və ya udqunma ilə əlaqədar problemlər qulaq ağrısına gətirib çıxara bilər. Bu ağrı, badamcıq və qulaq arasında yerləşən sinirlərin əlaqəsi səbəbindən baş verə bilər. Əgər ağrı davam edərsə, əlavə müalicə tələb oluna bilər.
Badamcıq daşının diaqnostikası və müalicəsi
Diaqnostika: Badamcıq daşları adətən fiziki müayinə, endoskopik baxış və ya rentgen / KT müayinəsi ilə aşkarlana bilər.
Müalicə:
- Ev metodu – Kiçik badamcıq daşlarını çıxarmaq üçün duzlu su ilə qarqara etmək tövsiyə olunur.
- Tibb müdaxiləsi – Böyük və narahatlıq yaradan daşlar üçün aşağıdakı üsullar tətbiq edilə bilər:
- Manual çıxarılma (lor həkimi tərəfindən)
- Lazerlə müalicə (kriptoqrafiya)
- Badamcıqların alınması (tonsillektomiya) – Xroniki problemlər zamanı son çarə kimi tətbiq edilir.
Badamcıq Daşlarının Qarşısını Necə Almaq Olar?
Badamcıq daşlarının yaranmasının qarşısını almaq üçün müxtəlif profilaktik tədbirlər mövcuddur. Bu tədbirlər ağız sağlamlığını qorumağa və daşların əmələ gəlməsini azaltmağa kömək edir.
1. Gündəlik Diş Fırçalama və Diş İpi İstifadə Etmək
Ağız gigiyenası, badamcıq daşlarının qarşısını almaq üçün ən vacib addımlardan biridir. Dişləri gündə iki dəfə fırçalamaq və diş ipindən istifadə etmək, ağızda bakteriyaların və qida qalıqlarının yığılmasının qarşısını alır. Diş ipi, dişlər arasındakı çətin çatılan sahələrdəki qida qalıqlarını təmizləyir ki, bu da badamcıq daşlarının əmələ gəlməsinin qarşısını alır. Həmçinin, dilin təmizlənməsi də ağız sağlamlığını qorumağa kömək edir.
2. Ağız Yaxalama Məhlulları ilə Qarqara Etmək
Ağız yaxalama məhlulları, ağız boşluğundakı bakteriyaların təmizlənməsinə və ağız qoxusunun aradan qaldırılmasına kömək edir. Həmçinin, bu məhlullar bakterial infeksiyaların qarşısını alır və badamcıqlarda daşların yaranmasına səbəb olan qida qalıqlarını aradan qaldırır. Ağız yaxalama məhlulları, xüsusən badamcıq iltihabı olan şəxslər üçün faydalıdır.
3. Bol Su İçmək və Ağız Quruluğunun Qarşısını Almaq
Tüpürcəyin ağız boşluğunu təmizləyən və bakteriyaları azaldan təbii funksiyasını dəstəkləmək üçün bol su içmək vacibdir. Ağız quruluğu, tüpürcəyin azalması ilə nəticələnir və bu, badamcıq daşlarının yaranmasına şərait yaradır. Gün ərzində kifayət qədər su içmək, tüpürcəyin istehsalını artırır və ağız boşluğunun təmiz qalmasına kömək edir.
4. Şəkərli və Yapışqan Qidalardan Uzaq Durmaq
Şəkərli və yapışqan qidalar, ağızda uzun müddət qalan və bakteriyaların çoxalmasına şərait yaradan maddələrdir. Şəkər, bakteriyaların çoxalmasına və bu bakteriyaların qida qalıqları ilə birləşərək daşların əmələ gəlməsinə səbəb olur. Şəkərli içkilər, konfetlər, çerezlər və digər yapışqan qidalar badamcıq daşlarının yaranma riskini artırır. Bu cür qidaların istehlakını məhdudlaşdırmaq, ağız və badamcıq sağlamlığını qorumağa kömək edir.
5. Daimi Olarak Badamcıq və Boğaz Sağlamlığını İzləmək
Badamcıq daşlarının yaranmasına səbəb olan əsas faktorlardan biri də xroniki badamcıq iltihabıdır. Xroniki tonzillitin qarşısını almaq və ya müalicə etmək, badamcıq daşlarının yaranma riskini azaldır. Əgər tez-tez boğaz ağrısı, badamcıq şişməsi və ya udqunma çətinliyi yaşanırsa, həkimə müraciət edərək müvafiq müalicə və diaqnoz alınmalıdır. Ayrıca, badamcıqlarda hər hansı bir narahatlıq hissi varsa, onları təmizləmək üçün mütəmadi olaraq həkimə getmək məsləhət görülür.
Badamcıq daşları, çox vaxt ciddi fəsadlar yaratmasa da, narahatlıq və pis ağız qoxusu kimi problemlərə səbəb ola bilər. Daşların varlığı, boğazda iltihab və ya şişlik yaranarsa, bu vəziyyətlər həm fiziki, həm də psixoloji olaraq şəxsin gündəlik həyatına təsir edə bilər. Profilaktik tədbirlər, sadalanan əlamətlərin qarşısını alır və bu problemlərin yaranmasını azaldır. Ağız və boğaz sağlamlığının qorunması üçün bu sadə, lakin təsirli addımlar, uzun müddətli sağlamlıq üçün vacibdir.
